داناب و سواد آبی؛ پنجره ای رو بسوی ایران آباد و پایدار

دسترسی به آب کافی و مناسب اگرچه از دیرباز چالشی همیشگی پیش روی مردمان هر سرزمین بوده است، اما ماندگاری و پایایی تمدن‌های کهنی نظیر تمدن پارسی، نشان‌دهنده‌ی سطحی عالی از سازگاری و تطبیق نیازها با منابع در دسترس به شیوه‌ای خلاقانه و مبتکرانه بوده است. با این وجود با ورود فناوری‌های جدید در چند دهه‌ی گذشته و ترقی ظرفیت‌های علوم و مهندسی آب چه در حوزه­ ی مدیریت و مهار آب‌های سطحی و چه در بخش استخراج و بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی، تعادل گذشته برهم خورده و با پیشی گرفتن مصارف از منابع، چالش‌های جدیدی از مسائل آبی پدیدار گشته است.

بدون شک، رفتار گذشتگان ما در بهره‌برداری و مصرف به اندازه­ ی منابع آبی، برگرفته از خرد و فهم صحیحی بود که در ارتباط با ظرفیت‌ها و رفتارهای طبیعت پیرامون خود داشتند. دانشی که با خودپسندی و شیفتگی ناشی از وسعت توانایی‌ها و فناوری‌های نوین، در طی دهه‌های گذشته، اندک‌اندک رو به فراموشی رفت تا آنجایی که پیامدهای این غفلت یکی پس از دیگری آشکار گردید و لزوم دوباره ­ی ارتقای آگاهی، حساسیت و مهارت‌های بهره‌برداری صحیح از منابع آبی را در میان عموم مردم، گروه‌های بهره‌بردار، مدیران و سیاست‌گذاران و … آشکارتر از پیش ساخت.

اینگونه بود که طرح ملی دانش‌آموزی نجات آب “داناب” بعنوان اقدامی ممتاز در این رابطه از سال تحصیلی 90-1389 تعریف و پس از اجرای به صورت پایلوت در تعدادی از استان های کشور، به عنوان یکی از برنامه های مستمر سالانه در برنامه­ ی همکاری شرکت های آب منطقه ای و ادارات کل آموزش و پرورش قرار گرفت.

در ادامه مروری بر مولفه ها و مشخصات طرح داناب خواهیم داشت:

 مخاطب داناب چه کسانی هستند؟!

طرح داناب برای مخاطب دانش آموزان مقطع راهنمایی (در نظام آموزشی پیشین) یا متوسطه اول (در نظام آموزشی فعلی)، تعریف شده است؛ انتخاب این مقطع به این دلیل بوده است که نوجوانان در این رده سنی از دوران ابتدایی عبور کرده و درک بهتری از موضوعات انتزاعی مثل آب زیرزمینی دارند و از طرف دیگر هنوز به‌طور کامل درگیر موضوعاتی مثل کنکور و بازار کار و … نشده‌اند. قاعدتاً این گروه سنی، تنها گروهی از افراد جامعه نیست که باید با وضعیت منابع آب و نجات آن آشنا شوند، اما به دلیل تأثیرپذیری و تأثیرگذاری بالا، یکی از بهترین و مستعدترین افراد جامعه هستند که می‌توانند تحت این آموزش‌ها قرار می‌گیرند. دست‌اندرکاران طرح امیدوار هستند که از طریق استمرار اجرای طرح داناب، در آینده‌ی نزدیک در کشور نسلی آگاه، حساس و مسئولیت‌پذیر نسبت به آب، پرورش یابد.

داناب از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟

داناب طرحی نظام مند است. این طرح از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که در کنار همدیگر طرحی منسجم را شکل داده به‌طوری‌که تمامی بخش‌ها به صورت منظم و مثل حلقه‌های زنجیر به یکدیگر پیوسته بوده و به دنبال هم اجرا می‌شوند.

به هر یک از این بخش‌ها “نظام” گفته می‌شود. در تصویر زیر  نظام‌های طرح داناب مشخص‌شده است:

تفصیل هر یک از این بخش ها در سایت ملی داناب (www.danab.ir) در دسترس است.

آموزش‌های دانابی به چه موضوعاتی می‌پردازند؟

آموزش‌های داناب، به دنبال ایجاد یک تصویر منسجم از مسئله آب و راه‌های کمک به نجات آن در ذهن دانش آموزان است. از آن جایی که موضوعات آبی در نواحی و استان‌های مختلف، متفاوت است، در کنار مسائل عمومی، موضوعات آموزشی طرح داناب در هر استان، تنظیم و بومی‌سازی می‌شود. موضوعاتی مثل آب‌های زیرزمینی و یا آب مجازی، از مهم‌ترین محورهایی است که تقریباً در تمامی کشور دنبال می‌گردد.

با توجه به سابقه­ ی استمرار پیشبرد طرح داناب؛ به‌منظور شکوفایی هرچه بیشتر و پرهیز از تکرار و یکنواختی در اجرای طرح در طی سال‌های مختلف، از چند سال گذشته هرسال موضوعی محوری نیز به‌منظور تمرکز آموزش‌های سواد آبی در نظر گرفته می‌شود. بدین ترتیب موضوع سیلاب به‌عنوان موضوع محوری سال تحصیلی 99-1398، ارزش آب برای سال تحصیلی 1400-1399 و برای سال تحصیلی 01-1400   موضوع آب و تغییر اقلیم (از ترسالی تا خشکسالی) مورد تمرکز برنامه های سواد آبی قرار گرفت.

بر اساس همین الگو، موضوع منابع آب زیرزمینی با شعار “آب های زیرزمینی؛ نادیدنی را دیدنی کنیم” به‌عنوان موضوع محوری آموزش‌های سواد آبی در سال تحصیلی جاری (02-1401)  انتخاب گردیده است که در طی آن دانش آموزان را با رویدادهای جاری در این حوزه آشنا خواهد نمود.

آموزش‌های طرح داناب چگونه پیاده‌سازی می‌شود؟

آموزش‌های طرح داناب، به‌صورت شبکه‌ای و با مدلی به نام گلوله برفی منتقل می‌شود به این صورت که کارشناسان متبحر در ابتدا معلمان را آموزش می‌دهند و سپس آموزش‌های آبی از طریق معلمان آموزش‌دیده، به دانش‌آموزان منتقل می‌شود (تصویر زیر را ببینید). شایان ذکر است که داناب فقط آموزش به معنای متعارف نیست و بخشی بزرگی از آن، فعالیت‌های مشارکتی و … است.

محتواهای کمک آموزشی متنوعی برای پیاده سازی طرح داناب در استان فارس تهیه شده است که از طریق منوی سایت قابل دستیابی می باشد.

کتاب انسان و محیط زیست؛ میوه طرح داناب

تداوم و دستاوردهای موفق اجرای سراسری و یکپارچه طرح ملی انش آموزی نجات آب “داناب”، زمینه ساز تولد و نشر کتاب “انسان و محیط زیست” با سرآغازین درس “آب؛ سرچشمه زندگی”، گشت و همکاری شکل گرفته بین دو بخش آموزش و پرورش و آب را ارزش افزوده ای مضاعف بخشید به طوریکه برای نخستین بار دانش آموزان در پایه یازدهم تحصیلی در قالب بسته ای منسجم، با مسئله آب و منابع و مصارف آن آشنا می شدند. به منظور تقویت هر چه بیشتر این نهال نوپا؛ از سال تحصیلی 1397-1398 طرحی با عنوان پشتیبانی از تدریس کتاب انسان و محیط زیست ذیل طرح گسترش سواد آبی تعریف و در برنامه همکاری بخش آب و آموزش و پرورش در مقیاس ملی و استانی گردید.